12 ।। दशसुन्दरीचरितम् ।। (नारळी पौर्णिमा -)

 

                           ।। दशसुन्दरीचरितम् ।।

नारळी पौर्णिमा -

आजही नारळी पौर्णिमा आली की कधी एकटी येतच नाही. कोकणातल्या असंख्य आठवणी घेऊन येते.1983- 85 साल. कदाचित सालांसारखी वर्षही फोलकट होऊन उडून जातात म्हणून वर्षांना साल म्हणत असावेत. आठवणींवरची सालं उडून गेली तरी आठवणी मात्र ताज्या तवान्या असतात. गावं बदलतात, घरं बदलतात, परिसर बदलतात पण मनातील 30- 35 वर्षांपूर्वीच तेच जुनं चित्र मात्र बदलायला तयार नसतं. त्या जुन्या चित्राबद्दल मी बोलतीए. प्रवीण दीक्षित जिल्हे रायगडचे पोलीस अधीक्षक ( S.P. ) होते. समुद्राच्या किनार्‍यावर असलेल्या 4-5 एकराच्या परिसरात पसरलेल्या बंगल्यात दिडशे दोनशे नारळाची झाडं झुलत होती. आंबा,फणस--- हे वेगळे! ही उंचच उंच झिपरी प्रजा का कोण जाणे फार आनंदी वाटायची. दिवसभर वार्‍यासोबत गप्पा मारत हसल्यासारखी गदगदत तरी असायची नाहीतर समुद्राच्या सोबत कसलं तरी गुज करत माना डोलावत हालत झुलत तरी असायची!

 म्हणजे काय---! प्रत्येक झाडाला स्वतःचं व्यक्तिमत्त्व असतं. आंबा फणस, वड, उंबर ही झाडं प्रौढ भारदस्त गटामधे बसतात असं त्यांना पाहून उगीचच वाटतं. पिंपळ कितीही मोठा असला तरी त्याच्या सतत पानं हलवण्याने गार्‍या गार्‍या भिंगोर्‍या खेळणार्‍या लहान बालकाप्रमाणेच वाटतो. त्याला संस्कृतमधे म्हणतातही `चलदल.’ नारळाचं व्यक्तिमत्त्व आनंदी मित्रासारखं! कधीही मनानी त्याच्या खांद्यावर हात टाकून दोस्त! चल गप्पा मारू म्हटलं तर त्याची ना नाही! पण उगाच खेटून झाडाखाली बसायची मात्र मुभा नाही. आांब्याला पार असतो तर नारळाभोवती आळं! त्यामुळे जाता जाता किंवा उभं राहून चारदोन गप्पा मारा.  टाळी द्या आणि जा! बाकी नारळाचं झाड फार भित्र असतं असं तेथील लोक म्हणत. त्याच्या जवळ घर, भिंत असं काही आलं की ते आपणहूनच त्याच्या दूरून जातं. त्याच्या विरुद्ध दिशेला झुकत वाढतं. वारा सुटला की नारळाच्या सगळ्या झावळ्या झिपर्‍या वार्‍याच्या दिशेनी वार्‍यावर उडतांना पाहून मऊ मुलायम केसांचा शोल्डरकट मारलेली एखादी षोडशा मरीनड्राइव्हवर वार्‍याकडे पाठ फिरवून उभी असावी आणि वार्‍याने तिचे केस उडत असावेत असं वाटे.

 तिथल्या लोकांमुळेच नारळाशी मैत्री झाली. नारळ पडला तर धप्प आवाज!  झुऽऽऽप—धम्म! आवाज आला की नारळावरून निसटत निसटत त्याला घासत त्याची झावळी खाली पडलेली असायची. अशा झावळ्यांची एकंदर स्थिती पाहून त्याचे वेगवेगळे उपयोग होत. झावळी पारच सुकलेली असेल तर तिच्या सर्व काड्या/हीर छानपैकी काढून त्याचा झाडू बांधणे ही कला आहे. झाडूभोवती विणकाम केल्यासारखी सुतळी बांधून शिवाय ती टांगून ठेवायचीही सोय त्यात करणे हे सर्व कौशल्य तिथल्या लोकांना उपजत असे. झावळी हिरवी असेल तर तिच्या तट्ट्या विणून त्या गार्डरूम मधे बसणार्‍या पोलीस गार्डचे पावसाळ्यात पावसापासून तर उन्हाळ्यात उन्हापासून रक्षण करीत. किंवा बाहेर असलेल्या उघड्या मोर्‍यांवर छप्पर मांडीत. नारळाच्या झावळीचा लांबच लांब बारीक धागा काढून त्यात गुंफलेल्या ताज्या टपोर्‍या बकुळीच्या गजर्‍याचा घमघमाट आजही माझ्या मनात ताजा आाहे.

  कायद्याप्रमाणे झाडं सरकारी आणि तुम्ही तिथे राहत असेतो फळं तुमची हा न्याय असे. त्यामुळे भरपूर नारळ वापरून करायच्या सर्व पाककृती मी तिथे करून घेतल्या. इतरवेळेला मोठ्या नारळाला भाव असे पण नारळी पौर्णिमा आली की छोट्यातला छोटा नारळ भयंकर महाग होई. छोटा नारळ मागायला लोक येत. मोठा नको म्हणत. घेतांनासुद्धा नाणं वाजवून पारखून घेत. ह्याचं एक गमतीदार कारण होतं. नारळीपौर्णिमेच्या दिवशी तेथे नारळ फोडण्याची स्पर्धा असे. जो कोणी जास्तीत जास्त नारळ फोडेल त्याला बक्षिस मिळे. हे नारळ दगडावर आपटून नाही फोडायचे. दोघांनी हातात नारळ घेऊन समोरासमोर उभं रहायचं. एकमेकांच्या नारळावर हातातल्या नारळानीच अचूक मारायचं. एकदा ह्यानी, एकदा त्यानी! ज्याचा नारळं फुटेल तो बाद! हातातल्या एकाच नारळानी जास्तीत जास्त नारळ फोडण्यासाठी छोट्या पण टणटणीत नारळाच्या शोधात लोक असत.  छोट्या नारळाचा बाह्य पृष्ठभाग कमी असल्याने त्याच्यावर अचूक घाव बसायची संधी कमी होत जाते ना! शिवाय मोठ्या नारळाचं कवच पातळ, कमी कडक असतं तो फुटतो पटकन. छोटा नारळ दिसायला जरी छोटा वाटला तरी बेटा बहाद्दर असतो.  आजही अलिबाग आणि अलिबागच्या आजूबाजूच्या गावांमधे अशा स्पर्धा होतात असं माझ्या अलिबागच्या मैत्रिणीनी कळवलं

 नारळी पौर्णिमेला नारळाची भली मोठी प्रतिकृती बनवून ती सोनेरी पत्र्याने मढवून, सजवून, संध्याकाळी ट्रकमधून त्याची धरमतरच्या खाडीपर्यंत मिरवणुक निघे. कोळीबांधव आणि व्यापारीबांधव सोनेरी पत्रा मढवलेले नारळ घेऊन समुद्रावर येत. पूजा करून हे नारळ समुद्रात अर्पण करत. समुद्रच त्यांचा रक्षणकर्ता, पोशिंदा असल्याने त्याच्याप्रति कृतज्ञता व्यक्त करण्याची ही सुंदर पद्धत होती. नारळी पौर्णिमेच्या आधी सर्व नावा डागडुजी करून, रंग देऊन समुद्रात मासेमारी करायला सर्व समुद्र किनार्‍यांवर सज्ज होत असत. पांढर्‍या, केशरी, पांढर्‍या निळ्या वा विविध रंगी नावा वेगवेगळे झेंडे लावून पुन्हा नवीन झालेल्या असत. पावसाळ्यात खवळलेला समुद्र नारळाच्या पूजेने शांत तृप्त होऊन परत त्याच्या कोळीपुत्रांच्या होड्यांचे, प्राणांचे प्रेमाने रक्षण करण्यास उत्सुक असे. ठिकठिकाणी समुद्र-देवतेची अशीच पूजा होऊन समुद्रात नारळ अर्पण केला जात असे. हे समुद्र-अर्पित नारळ लाटांबरोबर हेलकावे खात यथावकाश शांत होत जाणार्‍या समुद्राच्या कुठल्यातरी किनार्‍याला लागून तेथेच रुजत. समुद्रकिनारा नारळाच्या झाडांनी सुशोभित व्हावा, किनार्‍याची धूप थांबावी ह्यासाठी झालेली ही सुंदर निसर्गपूजा आम्हाला भारी आवडे.  धरमतरची खाडी खूप मोठी आहे. मोठ्या मोठ्या नावा तेथे समुद्राच्या लाटांवर डोलत असत. ढोल, लेझिमच्या तालात नाचणारे सडसडी बांध्याचे बाले बघणं एक सुंदर पर्वणी असायची. सोन्यानी नटलेल्या कोळिणीही नाचात सामील असत. नारळाचं झाड वाढतांनाही म्हणे समुद्राच्या दिशेनी झुकतं. त्याचे नारळ समुद्राने दूरपर्यंत न्यावेत आणि समुद्राच्या छानशा पुळणीत ते वाढावेत ह्यासाठी निसर्ग केवढी काळजी घेतो!  पर्यावरणाची वेगळी चिंता करायला नको.

नारळ हा कल्पवृक्ष! त्याने तेव्हा दिलेले सुखसमाधान आजही मनाला तृप्त ठेवते. पुन्हा कुठे समुद्राकाठी नारळाच्या वाडीत राहून यावे असं मनाला वाटत नाही. मनातच ती नारळाची वाडी असतांना अजून दुसर्‍याच्या वाडीत कोठे कशाला जावे?

---------------------------------