16 ।। दशसुन्दरीचरितम् ।। (बंगल्यासमोर )

           ।। दशसुन्दरीचरितम् ।।

16 बंगल्यासमोर -

तेंव्हा समुद्रावर एवढे प्रवासी नसत. समुद्रकिनार्‍यावर S.P., D.F.O, Collector, Judge ह्यांचे बंगले आणि Rest-house  होतं. आमचा बंगला हा किनार्‍यावरचा एकदम शेवटचाच बंगला असल्याने इथपर्यंत पोचे पोचे पर्यंत बहुतेकांचा उत्साह मावळून ते परत फिरलेले असत. निसर्गानी आम्हाला समुद्र किनारा दोन वर्ष भेट दिला असल्याने आम्ही दिवसाच्या कुठल्याही वेळेला समुद्रावर फिरायला जात होतो; पहाटे, चांदण्यारात्री, एकटे, दुकटे, तिकटे बिनधास्त! कारण मोत्या शेपटी हलवत कायम साथीला तयारच असायचा. आम्ही फिरायला जात आहोत हे त्याला वेगळं कळवायची जरुरी नसे.

एकदा आमची नजर चुकवून बंगल्याचं फाटक उघडून समुद्राच्या पाण्यात खेळायला आमचा दोन वर्षांचा बाळ पळाला. भूंकून भूंकून मोत्यानी आम्हाला सावध केलं. अतीशय उग्र रूप धारण करून तो त्याच्या डोक्यावरून उडी मारून त्याच्या समोर पाय रोवून भुंकत उभा राहिला. त्याला जागचं हलू देईना. तोपर्यंत आम्हीही आलो आणि मोत्याचे आभार मानले. इतर वेळेला उसळणारा समुद्र आणि सुंदर वाटणारी पश्चिमा आम्हाला दटावून गेली.  

                मोत्याच्या सुरक्षा कवचात बाळाला घेऊन भर दुपारी समुद्रावर मी हिंडत असतांना अचानक दोनचार घारींनी एकट्या पळणार्‍या छोट्या बाळावर आणि मोत्यावर झडप घालायला सुरवात केली.  त्यांचा पाठलाग चुकवत आणि जीव घेऊन पळण्यावाचून आमच्या तिघांना गत्यांतरच राहिलं नाही. हातात शस्त्र नसेल तर माणूस प्राणी किती असहाय्य असतो. इतर वेळी साध्या वाटणार्‍या घारींनी ही आमचा सपशेल पराभव केला होता.

कधीकधी भल्या सकाळी, रात्री अचानक कामासाठी प्रवीणसरांकडे आलेले ऑफिसर्स त्यांना शोधत समुद्रावर येत आणि वाळूवर फिरता फिरताच फाईल्स बघत किंवा महत्त्वाचे निर्णय घेत आमचा वॉक होई. कामाचं स्वरूप पाहून मला माघार तरी घ्यावी लागे पुढे एकटीनेच पुढे कूच करावे लागे.  थोडक्यात म्हणजे बीच जरी प्रायव्हेट असला, खास आमच्याचसाठी असला तरी आमचं आयुष्य मात्र कधीच प्रायव्हेट नव्हतं. सर्व पब्लिकसाठी ते सदैव पत्ते ओपन करून ब्रिज खेळावं इतकं सर्वांसमोर मांडून ठेवलं होतं.

एकदा सहा - सात फुटी भला मोठा मासा किनार्‍यावर येऊन मरून पडला होता. त्याच्यासोबत अजून दोन मासेही होते. त्या जिवंत माशांनी आपल्या सोबत्यासोबत आपणहून मृत्यूला का जवळ केलं माहीत नाही. त्यांचं पश्चिमेच्या साक्षीने असं एकमेकांना शेवटपर्यंत साथ देणं जीवाला चटका लावून गेलं.

---------------------------------

 

पश्चिमेकडून येणारं वारं रोखण्यासाठी एका ओळीत असलेल्या ह्या बंगल्यांसमोर पाच सहा ओळींमधे सुरूची झाडं लावून सुरूचं बनच तयार झालं होतं. त्याच्या झिपर्‍या पानातून येणारा वारा सतत बासरी वाजवत राही. त्याला येणारी कडक फळं खायला पोपटांची गर्दि होई. त्यांच्या आवाजानी सकाळ संध्याकाळ गजबजून जाई. जसजशी होळी जवळ येऊ लागे तसतशी ह्याच्यातील चार पाच झाडं तरी वाळून खाली कोसळत. पहिल्यांदा आम्हाला वाटे ह्यांना उन्हाळा आणि समुद्राकाठची खारी हवा मानवत नसावी. पण  माझ्या काळजी वाटण्याला घरातल्यांकडून एकमेकात खुसफुसत , हसत आणि एकमेकात दबक्या आवाजांचा प्रतिसाद मिळे. खूप दिवसांनी कळलं की होळीआधी महिना दिडमहिना गावातील लोकं ह्या झाडांची दहाबारा फुट उंचीवर फुटभर उंचीची साल गोल रिंगप्रमाणे छिलून टाकत. झाडाला वरच्या शेंड्यापर्यंत पाणी पोचविणार्‍या ह्या झायलेम पेशींच्या (xylem cells) नळ्या मधेच तोडल्या की मुळाला कितीही पाणी दिलं तरी, झाडाला वरपर्यंत होणारा पाणीपुरवठा आपोअप बंद होऊन,  गगनाला भिडलेलं इतकं सुंदर झाड तहानेनी व्याकूळ होऊन, पाणी पाणी करत महिन्याभरात कोसळून पडे. ह्या झाडांमधे असलेल्या टर्पेंटाईन किंवा तत्सम तेलाच्या अंशामुळे ही झाडं लगेच पेट घेतात आणि होळी लगेच पेटायला मदत करतात. तीस वर्षांनी अलिबागला बंगला पहायला गेलो तेंव्हा बंगल्याचं साधं सुंदर रूप कधीच पालटलं होतं. सर्व बंगल्यांसमोर असलेलं झिपरं सुरूचं बन होळी होळी खेळण्यासाठी कधीच फस्त केलं होतं.

रात्री कंदिल घेऊन अनेकजण बंगल्यासमोरच्या खडकांवर फिरतांना दिसत. त्यांच्या हातात लोटाही असे. रात्रीचे हे कंदिल खडकांवरुन फिरताना पाहून `बीस साल बाद’ ची आठवण येई. त्यात ‘‘वहिनीबाय’’ अशी घोगर्‍या खर्जातील हाकमारत घार्‍या घार्‍या डोळ्यांचा शांताराम कुक मागे उपस्थित झाला की आपण आणि आजुबाजूला वावरणारे सारे त्या सिनेमातीलच पात्र आहोत की काय असे वाटे. ‘‘ते लोकं होय! ते रात्रीचे मासेमारीला आले आहेत. प्रकाश दिसला की मासे तेथे गोळा होतात आणि मग ते हाताने चटकन पकडतात.’’ प्रत्यक्षात असे मासे पटकन पकडायला अस्वल वा मांजरीचाच झपाटा पाहिजे. मला कधी तो जमला नव्हता. सकाळी घरासमोर वेगळीच लगबग असे. स्त्रिया कोयता आणि लोटा घेऊन त्याच खडकांवर बसलेल्या असत. झेंडेकर सांगत कोयत्याने खडकाला चिकटलेले कालव काढून त्या भाजीसाठी घेऊन जात आहेत. रोज ताज्या भाजीप्रमाणे ताजे कालव नेणार्‍या स्त्री वर्गाचा उन्हाळा आला की समुद्रावर लोटामार्च सुरू होई. पहिल्यांदा त्यांच्या लोटा घेऊन भर दिवसा समुद्रावर यायचे कारण वेगळेच वाटून रागही येत असे.परंतु  त्यांना पाहून आमचे कुक शांताराम म्हणाले, ``त्या बायका होय? अहो त्या समुद्राचं पाणी कडव्या वालांना लावायला घेऊन चालल्या आहेत. कडवेवालांना समुद्राचं खारं पाणी लावून उन्हात खळखळीत वाळवलं की त्यांना वर्षभर कीड लागत नाही.'' पूर्वापार चालत आलेल्या अन्न टिकवायच्या प्रक्रिया किती सोप्या आणि सरळ आहेत.

------------------------------