13 ।। दशसुन्दरीचरितम् ।। कीटकसृष्टी -

          

                               ।। दशसुन्दरीचरितम् ।।  

  13 कीटकसृष्टी -  

जगातील किडे ह्या वर्गातला निम्मा प्रकार तरी कोकणात वास्तव्यास असावा. इथली हवा त्यांच्या वाढीला फारच पोषक असावी. प्रत्येक कीटकवर्गाच्या प्रचंड फौजा आमच्या आजूबाजूला तैनात असत. आणि जरा संधी मिळाली की आमच्यावर हल्ले चढवीत.

इथले लाल मुंगळे असे काही पोटतिडकीने चावत की रक्तच बाहेर काढत. एकदा ओट्यावरून काळ्या मुंगळ्यांची रांग चालली होती. तेवढ्यात तिथे कुठुनसा एक लाल मुंगळा दाखल झाला. खिडकीत थोड्याशा आडोशाला तो लपून बसे. काळा मुंगळा आला की पटकन पुढे येऊन त्याला चावे. क्षणात काळ्या मुंगळ्याचे दोन तुकडे होत. त्या छोट्याशा मुंगळ्याचं ते असं जबडा वासून बसणं, एक घाव दोन तुकडे करणं आणि काळ्या मुंगळ्यांची पूर्ण ओळ संपवून टाकणं मीच आ वासून बघत राहिले. मुंगळ्या मुंगळ्यांमधील ती दुष्मनी होती म्हणून ठीक नाही तर माझ्या डोळ्यादेखत 25-30 तरी मुडदे पडले होते.

          तथापि सगळेच कीडे वर्गीय प्राणी त्यांच्यावर नाराजीची फुली मारण्यासारखे नसतात. पावसाळ्याच्या सुमारास अलिबागला येण्यासाठी संध्याकाळी पनवेल सोडलं की हळुहळु रस्त्यावरचा उजेड रजा घेऊ लागे. घाट येई पर्यंत गडद काळोख होई. ह्या काळोखात एक नवीन प्रकाशसृष्टी चैतन्यमय होई. आकाश खाली उतरल्यासारखी सारी झाडं चांदण्यांनी भरून जात. प्रकाशाची उघड मिट करणार्‍या या लाखो जिवंत चांदण्या अंधारात एक आगळं वेगळ नृत्य सादर करीत. बाई रजेवर असाव्या आणि मुलांच्या हाती खडू मिळावा. संपूर्ण काळा फळा रेघोट्यांनी भरून जावा पण आपल्याला मुलांचे हात दिसू नये तशा काळोखावर हिरवट प्रकाशबिंदुंच्या रेघोट्या मारीत नवनवीन चित्र सादर केली जात. काळोखात झाडांचे आकार त्यांच्यावर बसलेल्या ह्या जिवंत चांदण्यांमुळेच लक्षात येत. लहान, मोठी, गोल - -डेरेदार - -उभी सरळसोट, अस्ताव्यस्त फांद्या पसरलेली! पण सगळी चांदण्यांची झाडं! हवेत उडणार्‍या चांदण्या---! चम चम चम चम ! या लाखो काजव्यांच्या जगातून जातांना हळूच एखादा काजवा गाडीच्या पडद्यावर बसे. (हो ! ए.सी. बंद गाड्या तेंव्हा नव्हत्याच! अँबॅसिडर हा मोठा रुबाब होता. गाडीच्या काचांना शिवलेले कॉटनचे पडदे असणं म्हणजे प्रतिष्ठेची अजुन एक वरची पायरी. ) त्याच्या मागच्या टोकावर लुकलुकणारा प्रकाशाचा थेंब असे. त्याच्याकडे निरखून पाहतांना दिसलं की ह्या स्वयंप्रकाशी जीवाचं गोत्र सूर्यवंशाशी  जोडलं असलं तरी न जळता न जाळता त्याच्या शेपटीवर उगवलेला प्रकाश थेंब चंद्राच्या सौम्यतेचं लेणं लेऊन आला आहे. छोटा असला म्हणून काय झालं? `मार्तंड जे तापहीन' अशा संतांच्या कुळीचा वा टायचा मला तो.

 

आणि आठवायची सुगरणताई! बाळासाठी झोक्याचं घरटं बांधणारी. तिलाही आपल्या घरात काजवा लावून बाळासाठी प्रकाश तयार  करायची घाई. अलिबागला जाई जाईपर्यंत ह्या दिव्यांची सोबत होई. अलिबागला कधीतरी एखादा काजवा रात्री मच्छरदाणीवर येऊन बसे त्याचं ते पाचूसारखं चमकणं बघत बघत आमच्याही बाळाचे डोळे मिटतं.

           अलिबागचा बंगला हा महाराष्ट्रातल्या सर्व पोलीस बंगल्यांपैकी एक सुंदर बंगला होता. दोन मजली बंगल्याला दुसर्‍या मजल्यावर एका खोली एवढी अर्धगोलाकार सुंदर बाल्कनी होती. एक दिवस भल्या सकाळीच त्या बाल्कनीतून समुद्र बघत असतांना आकाशात लक्षावधी फुलपाखरांनी गर्दी केली. काळ्या मखमलीवर लाल पिवळ्या नक्षीचे लक्षावधी नाजुक पंख आकाशात भिरभिरत होते. बघता बघता हा रंगीत उडणारा फुलपाखरी ढग जमिनीवर, वाळूवर उतरला. जिथे बघावं तिथे जमिनीला अनेक मखमली रंगीबेरंगी पंख फुटले होते. मदनाचं हे सैन्य इथे कुठून कसं कशासाठी आलं होतं माहित नाही. थोड्या  वेळात जस आल तस अंथाग आकाशात विरूनही गेलं. कुठे माहित नाही . ह्या फुलपाखरांनी आमच्या बागेत येऊनच अशी सभा का घेतली असावी याचा विचार इतक्या वर्षांनीही वारंवार मनात येत असतांनाच कळलं की फुलपाखरांनाही क्षारांची फार जरूर असते. समुद्राकाठी वाळूत हे क्षार त्यांना मिळतात. हेही एक कारण असू शकतं.

 

               ह्या एकाच जगात किती वेगवेगळी जगं सामावलेली असतात. जसं फुलपाखरांचं जग वेगळं होतं; ज्याच्याविषयी मला काहीच माहिती नव्हती. काजव्यांच्या जिवंत प्रकाश गोलांचं, प्रकाश ठिपक्यांचं जग वेगळच होतं; तसं आम्ही रात्री अपरात्री प्रवास करतांना रस्त्यावरच्या अंधारात समोरून दोन दोन हिरे किंवा पाचुंच्या जोडया खालीवर नाचत जोडीने चमकायला लागत. अंधार्‍या रस्त्यावरची वळण वळण स्पष्ट करत जवळ येऊ लागत. थोड्या वेळाने बैलांच्या गळ्यातल्या घुंगरांचे आवाजही येऊ लागत. आणि समोरून येणारी बैलगाडीही दिसू लागे. प्रकाशाचे हे निसर्गनिर्मित हिरवे पांढरे रिफ्लेक्टर्स बघत जाणं प्रवासाला बहार आणत. परत एका प्रकाशाच्या दिशेवर आणून पोचवत. अंधारातून प्रकाशाच्या मार्गावर! झाडांच्या गर्द दाटीत अंधारातही अचानक जळत्या आगी  सारखे केशरी पिवळे प्रकाश गोल चमकत आणि श्वास बंद करून विस्फारल्या डोळ्यांनी दबक्या आवाजात आम्ही आम्ही एकमेकांना सांगत असू  - -- बिबट्या किंवा वाघ! Tiger Tiger Burning bright  -- - In the forest of the night - - What immortal hand or eye - -- Could frame thy fearful symmetry? - -- In what distant deeps or skies - - Burnt the fire of thine eyes ? असं मनात म्हणत असतांनाच एखादा बैल नेमका उधळे. ज्या परमेश्वराने हे  डोळ्यांचे हिरवे प्रकाशगोल निर्माण केले त्यानीच हे विखारी लाल-केशरी जळते प्रकाशगोलही निर्माण केले? माझं मन एखाद्या प्रश्नावर येउन थांबे आणि परत प्रश्नाच्या वाटेवरच सुरू होई. कारण कधी सकाळी एखाद्या गावात पोचताच गावकर्‍यांकडून कळे  -- - `रात्री बिबट्या मारला साहेब.' गावकर्‍यांच्या गराड्यात अचेतन पहुडलेल्या त्या बिबट्याचे सावजाच्या मानेत खुपसले जाणारे तीक्ष्ण सुळे, अणकुचीदार नखं, डौलात हलणारा शेपटीचा गोंडा सर्वच गायब असे. अंधारात चमकणारे हिरवे किंवा केशरी  प्रकाश गोल हे तेवढे क्रूर नव्हते; पण अंधारात न चमकणारे माणसाचे काळे डोळे अंतरंगापर्यंत जास्तच काळे वाटत.

---------------------------